De coronapandemie heeft diepe sporen nagelaten, niet alleen in de samenleving, maar ook in ons brein. En dan hebben we het niet alleen over mensen die besmet raakten met het virus.
Uit een recente studie, gepubliceerd in juli 2025 in Nature Communications, blijkt dat het simpelweg meemaken van de pandemie – zónder ooit corona te krijgen – het menselijk brein gemiddeld met 5,5 maanden heeft verouderd.
Dat schokkende inzicht komt van onderzoekers van de Universiteit van Nottingham. Zij ontdekten dat langdurige stress, sociale isolatie en ontregelde routines blijvende invloed hebben gehad op onze hersenen. Vooral gebieden die betrokken zijn bij geheugen, concentratie en denkvermogen zijn volgens hen structureel veranderd.
Hersenen veranderen ook zonder virusbesmetting
Het idee dat COVID-19 directe schade kon toebrengen aan de hersenen bij besmetting was al langer bekend. Maar deze nieuwe bevinding laat iets veel ingrijpenders zien: ook mensen die nooit positief testten, zijn neurologisch beïnvloed. En niet een beetje – de gemiddelde hersenleeftijd steeg met ruim vijf maanden.
De onderzoekers gebruikten hersenscans van duizenden deelnemers van vóór, tijdens en na de pandemie. Daarbij keken ze niet alleen naar fysieke veranderingen in het brein, maar ook naar cognitieve prestaties, zoals geheugentests en concentratie-oefeningen.
De resultaten waren overduidelijk: zelfs zonder directe infectie vertoonden de hersenen tekenen van versneld ouder worden.
Chronische stress als boosdoener
De oorzaak? Volgens de wetenschappers ligt de verklaring vooral in langdurige stress. Tijdens de pandemie stonden mensen onder grote druk.
Er was onzekerheid over gezondheid, werk, financiën en de toekomst. Sociale contacten vielen grotendeels weg en het leven werd plots volledig anders ingericht. Voor velen betekende dat maanden van spanning, verveling, eenzaamheid en gebrek aan zingeving.
Chronische stress staat erom bekend een negatief effect te hebben op de hersenen. Het verhoogt de aanmaak van het stresshormoon cortisol, dat – als het te lang aanwezig is – bepaalde hersengebieden aantast.
Vooral het hippocampusgebied, dat essentieel is voor geheugen en leerprocessen, is gevoelig voor deze schade. Ook de prefrontale cortex, verantwoordelijk voor focus en planning, raakt verzwakt onder constante stress.
Dagelijkse routines raakten ontregeld
Een andere factor is de verstoring van dagelijkse structuur. Mensen werkten thuis, sliepen anders, aten op onregelmatige tijden en kregen minder beweging.
Activiteiten die normaal zorgen voor mentale balans – zoals sport, werk, hobby’s en sociale ontmoetingen – vielen weg of werden ernstig beperkt.
Deze ontregeling had op langere termijn effect op het functioneren van de hersenen. Uit de studie blijkt dat mensen slechter scoorden op testen voor aandacht, reactietijd en kortetermijngeheugen. Zelfs na de lockdowns bleef dit effect zichtbaar bij een grote groep deelnemers.
Gevolgen voelbaar tot op de dag van vandaag
Hoewel het openbare leven grotendeels is teruggekeerd naar normaal, ondervinden veel mensen nog steeds de gevolgen van deze hersenveranderingen.
Verminderde concentratie, vergeetachtigheid, mentale vermoeidheid en een verhoogde gevoeligheid voor stress worden vaak genoemd. Dit fenomeen wordt door sommigen al gekscherend de “pandemie-breinmist” genoemd.
Het zijn subtiele klachten, maar ze beïnvloeden dagelijks functioneren. Iemand kan bijvoorbeeld moeite hebben met multitasken, raakt sneller afgeleid of voelt zich emotioneler dan voorheen. Voor werkgevers, zorgverleners en scholen kan dit op termijn grote impact hebben.
Jongeren blijken extra kwetsbaar
Opvallend is dat vooral jongeren tussen de 16 en 30 jaar extra gevoelig waren voor deze mentale impact. Juist deze groep was volop bezig met ontwikkeling, studie, werk en sociale vorming. Door het gebrek aan prikkels en sociale interactie raakte hun breinontwikkeling vertraagd of verstoord.
Volgens de onderzoekers moet hier veel meer aandacht voor komen. Niet alleen op medisch vlak, maar ook binnen onderwijs en jeugdzorg. Mentale gezondheid is cruciaal voor groei en weerbaarheid, en deze groep heeft een flinke deuk opgelopen die niet vanzelf verdwijnt.
Is het brein te herstellen na de pandemie?
Gelukkig is er ook hoop. De hersenen zijn flexibel en in staat om zich deels te herstellen, mits ze de juiste prikkels krijgen.
Dat betekent: terug naar regelmaat, voldoende slaap, gezonde voeding, beweging en vooral: sociale verbinding. Activiteiten die het brein uitdagen, zoals lezen, muziek maken of sport, kunnen helpen bij herstel.
Ook mindfulness, wandelen in de natuur en ontspanningstechnieken kunnen het stressniveau verlagen en het herstelproces ondersteunen. Maar het vraagt tijd – hersenen herstellen niet in een paar dagen. Het is dus belangrijk dat mensen zichzelf die tijd gunnen én dat er begrip is vanuit de omgeving.
Conclusie: pandemie drukte blijvende stempel op ons brein
De coronapandemie was niet alleen een fysieke gezondheidscrisis, maar ook een mentale storm. Zelfs wie nooit besmet raakte, draagt nu neurologische sporen mee van die periode. Uit het onderzoek blijkt dat ons brein gemiddeld 5,5 maanden ouder is geworden – en dat is niet niks.
Toch hoeft dit geen doemverhaal te zijn. Met de juiste kennis, aandacht en inzet kunnen de negatieve effecten deels worden teruggedraaid. Maar daarvoor is het wel belangrijk dat we mentale gezondheid serieus nemen, net zo serieus als fysieke gezondheid.
Want onze hersenen hebben net zoveel zorg nodig als de rest van ons lichaam. En na alles wat ze de afgelopen jaren hebben doorstaan, verdienen ze dat dubbel en dwars.
