Nederland staat aan de vooravond van forse financiële keuzes. Om het begrotingstekort beheersbaar te houden én voldoende geld achter de hand te houden voor economische tegenslagen, moet het volgende kabinet rekening houden met een bezuinigingsopgave van maar liefst 7 miljard euro.
Dat blijkt uit ramingen van financiële toezichthouders en experts die de overheidsuitgaven scherp in de gaten houden.
Deze bezuiniging is nodig om op lange termijn de overheidsfinanciën gezond te houden. Zonder structureel ingrijpen dreigt Nederland in de problemen te komen als er nieuwe economische tegenwind opsteekt. Vooral de uitgaven aan zorg, pensioenen en andere vergrijzingsgerelateerde kosten blijven namelijk jaar na jaar stijgen.
AOW-uitgaven vormen toenemende last op de begroting
Een van de grootste posten op de Rijksbegroting is de AOW. Met een vergrijzende bevolking stijgt het aantal mensen met recht op een AOW-uitkering elk jaar.
Inmiddels gaat er jaarlijks tientallen miljarden euro’s naar deze basispensioenvoorziening. Terwijl het aantal werkenden dat deze uitkering via belastingen en premies moet financieren juist afneemt.
Volgens meerdere rapporten is het onvermijdelijk dat er op termijn opnieuw wordt gesleuteld aan de AOW. Twee opties liggen nadrukkelijk op tafel: het sneller verhogen van de AOW-leeftijd en het laten meebetalen van gepensioneerden aan de premies. Vooral dat laatste zou een flinke trendbreuk betekenen.
Snellere stijging van de AOW-leeftijd niet uitgesloten
Op dit moment stijgt de AOW-leeftijd al stapsgewijs, gekoppeld aan de levensverwachting. Maar die koppeling is vrij soepel, en dat zorgt ervoor dat de stijging traag verloopt. In eerdere jaren is de verhoging juist tijdelijk vertraagd na politieke druk. Nu ligt het voorstel op tafel om de stijging juist te versnellen.
Met een snellere stijging van de AOW-leeftijd zou de overheid miljarden besparen. Mensen werken dan immers langer door, waardoor de periode waarin ze een AOW-uitkering ontvangen korter wordt. Tegelijk blijven ze langer belasting en premies betalen, wat de inkomsten verhoogt.
Critici wijzen erop dat niet iedereen even lang gezond blijft en dat vooral mensen met zware beroepen of een laag inkomen de klos zijn bij een hogere AOW-leeftijd. Toch groeit de druk om deze maatregel opnieuw te overwegen.
Gepensioneerden mogelijk verplicht mee laten betalen aan premies
Een andere gevoelige optie is het laten meebetalen van AOW’ers aan de sociale premies. Op dit moment zijn gepensioneerden vrijgesteld van bepaalde premies, zoals die voor de AOW en de arbeidsongeschiktheid. Maar die vrijstelling kost de overheid miljarden per jaar.
Het idee is nu om die uitzondering deels af te bouwen. Gepensioneerden zouden dan net als werkenden een bijdrage leveren via hun inkomen. Hoewel dit bij veel ouderen op weerstand zal stuiten, zou het wel zorgen voor een structurele verlichting van de druk op de overheidsfinanciën.
Voorstanders benadrukken dat de huidige regeling oneerlijk is tegenover de werkende bevolking, die de lasten in zijn eentje draagt. Tegenstanders wijzen op het feit dat veel gepensioneerden een vast – en vaak beperkt – inkomen hebben, en dat extra lasten hen hard kunnen raken.
Bezuinigingen zijn volgens experts onvermijdelijk
Volgens het Centraal Planbureau en de Raad van State is bezuinigen niet langer een kwestie van politieke voorkeur, maar van noodzaak.
De komende jaren neemt de vergrijzing sterk toe, waardoor de zorgkosten en pensioenuitgaven blijven stijgen. Tegelijkertijd groeit het tekort op de Rijksbegroting, mede door eerdere uitgaven tijdens de coronacrisis en de energiecrisis.
Als er niets verandert, loopt het begrotingstekort structureel op. Dat betekent dat de overheid jaar in, jaar uit meer geld uitgeeft dan er binnenkomt. En dat tast de financiële ruimte aan om in te grijpen bij toekomstige crisissen, bijvoorbeeld bij een recessie of een nieuwe pandemie.
Daarom adviseren experts om nu al maatregelen te nemen. Niet alleen bezuinigingen, maar ook hervormingen van het belastingstelsel en het sociale zekerheidsstelsel liggen op tafel. Daarbij wordt vooral gekeken naar regelingen die veel geld kosten, zoals de AOW en de zorgtoeslagen.
Andere mogelijke maatregelen: snijden in toeslagen en subsidies
Naast de AOW worden ook andere kostenposten bekeken. Denk aan het versoberen van toeslagen, het verlagen van belastingvoordelen voor bedrijven, of het schrappen van bepaalde subsidies. Toch blijken die ingrepen vaak politiek gevoelig, zeker als ze gezinnen met lage inkomens raken.
Het probleem is dat de echte grote bedragen vooral te vinden zijn in de langdurige uitgaven: pensioenen, zorg en onderwijs. En daarin snijden vraagt moed en een duidelijke langetermijnvisie. Politici zijn vaak terughoudend omdat het stemmen kan kosten, maar uitstel maakt de ingreep alleen maar pijnlijker.
Komt er een breed maatschappelijk debat?
Nu de formatie van een nieuw kabinet nog bezig is, lijkt het moment gekomen voor een eerlijk debat over de toekomst van de overheidsfinanciën. Willen we de huidige voorzieningen behouden? Dan zullen we ze ook moeten betalen. Of zijn we bereid om bepaalde zaken anders in te richten, met minder regelingen of hogere lasten?
Het debat over de AOW is hierin een belangrijk onderdeel. Want hoewel het voor veel mensen een heilig recht is, dwingen de cijfers tot heroverweging. Juist nu de komende generatie gepensioneerden groter wordt dan ooit, is de vraag hoe we dit systeem overeind houden zonder nieuwe tekorten te creëren.
Conclusie: kiezen tussen pijn nu of chaos later
Het is duidelijk: het nieuwe kabinet krijgt een zware taak. Er moeten miljarden worden bezuinigd, en ingrijpen in de AOW lijkt niet langer te vermijden. Of het nu gaat om een snellere stijging van de AOW-leeftijd of het laten meebetalen van gepensioneerden aan premies – beide opties zijn gevoelig maar noodzakelijk.
De keuzes die de komende maanden worden gemaakt, bepalen hoe Nederland er financieel voorstaat in de komende decennia.
Nu ingrijpen voorkomt dat er straks nog hardere maatregelen nodig zijn. Het wordt een kwestie van politieke moed en eerlijkheid richting de samenleving. Want als het huishoudboekje van de staat niet meer klopt, komt uiteindelijk iedereen daarvoor te staan.
