De vergrijzing in Nederland zet stevig door en dat heeft flinke financiële gevolgen. Wat vroeger als een vanzelfsprekende oudedagsvoorziening werd gezien, verandert langzaam maar zeker in een systeem waarin ouderen steeds vaker zélf bijdragen aan hun eigen AOW-uitkering.
Uit nieuwe cijfers van het CBS blijkt namelijk dat de AOW voor het eerst in de geschiedenis voor meer dan de helft wordt bekostigd uit belastinggeld – en dus deels door de ouderen zelf.
AOW steeds minder uit premies gefinancierd
Tot begin deze eeuw werd de AOW volledig betaald uit premies die werkenden afdroegen. Maar in 2001 werd al duidelijk dat die premies niet meer toereikend waren. In dat jaar moest er voor het eerst belastinggeld bij: ongeveer 700 miljoen euro, goed voor 4 procent van de totale kosten. Sindsdien is dat aandeel fors gegroeid.
De afgelopen 25 jaar zijn de AOW-premies wel gestegen, van 20,5 miljard euro in 2000 naar 23,4 miljard in 2024. Maar dat is niets vergeleken met de stijging van de AOW-uitgaven zelf.
Die gingen van 19,1 miljard euro in 2000 naar maar liefst 51,9 miljard euro in 2024 – een toename van 172 procent. En dat terwijl het aantal werkenden dat die premies opbrengt, niet in hetzelfde tempo meegroeit. Gevolg: een steeds groter deel van de AOW moet betaald worden uit belastinginkomsten.
Ouderen dragen via belastingen bij aan hun eigen uitkering
Wat veel mensen niet beseffen: belastinggeld is niet gratis geld van de overheid. Het wordt opgehaald bij burgers – óók bij gepensioneerden.
En dat maakt de situatie wrang. Want hoewel AOW’ers een belastingkorting krijgen in de eerste belastingschijf, betalen ze vanaf een jaarinkomen van 38.441 euro gewoon hetzelfde belastingtarief als werkenden.
Dat betekent dus dat een groot deel van de ouderen in feite indirect meebetaalt aan de AOW – ook aan hun eigen uitkering. Dit proces wordt ook wel fiscalisering van de AOW genoemd: de verschuiving van financiering via premies naar financiering via belasting. En die belasting komt dus ook uit de portemonnee van de gepensioneerde zelf.
Adviezen om nóg verder te snijden in de AOW
De toenemende vergrijzing legt flinke druk op de overheidsbegroting. De kosten voor AOW en zorg rijzen de pan uit. De Studiegroep Begrotingsruimte – een invloedrijk adviesorgaan – gaf onlangs het dringende advies om te gaan bezuinigen op ‘vergrijzingsgevoelige’ uitgaven. En jawel, de AOW staat bovenaan het lijstje.
Een van de suggesties: laat gepensioneerden ook AOW-premies betalen over hun pensioeninkomen. Dat zou de lasten eerlijker verdelen tussen werkenden en niet-werkenden, zeggen voorstanders. Tegelijkertijd betekent dit wel dat ouderen nóg meer gaan betalen voor hun eigen uitkering. Een voorstel dat dus gegarandeerd veel weerstand zal oproepen.
Andere ingrepen liggen al op tafel
De overheid kijkt ook naar andere manieren om de AOW-kosten te drukken. Zo wordt al gesproken over het versneld verhogen van de AOW-leeftijd, bijvoorbeeld naar 75 jaar. Dat idee werd onlangs geopperd door pensioenexpert Theo Gommer, en hoewel het voor veel mensen onrealistisch klinkt, lijkt het geen ondenkbaar scenario meer.
Ook het loskoppelen van de AOW-uitkering van het minimumloon ligt op tafel. Momenteel stijgt de AOW automatisch mee met het minimumloon, maar die koppeling is voor de overheid duur. Het afschaffen ervan zou miljarden kunnen besparen, maar ook leiden tot koopkrachtverlies voor veel ouderen.
Waarom dit zo gevoelig ligt
De AOW is lang gezien als een verworven recht. Je werkt tientallen jaren, betaalt netjes je premies, en mag erop rekenen dat je na je pensioen een basisuitkering krijgt. Maar in de praktijk begint dat beeld steeds meer te kantelen. De AOW verandert langzaam in een systeem waarin ouderen zelf bijdragen aan hun eigen maandelijkse uitkering.
Dat is extra pijnlijk omdat veel ouderen een beperkt aanvullend pensioen hebben, of helemaal geen. Voor die groep is de AOW een cruciale inkomensbron. Als daar op wordt bezuinigd, raken ze direct in de portemonnee. En als ze dan ook nog meebetalen via belastingen, is de verontwaardiging begrijpelijk.
Wat betekent dit voor de toekomst?
Het is duidelijk dat het huidige AOW-systeem onder druk staat. Met steeds minder werkenden en steeds meer ouderen wordt het lastig om de belofte van een fatsoenlijke oude dag betaalbaar te houden.
Als de overheid inderdaad gaat doorzetten met verdere fiscalisering, belastingverhogingen of het verhogen van de pensioenleeftijd, zal dat zonder twijfel leiden tot stevige maatschappelijke discussies.
De vraag is dan ook: blijft de AOW zoals we hem kennen nog wel bestaan? Of gaan we naar een systeem waarin de solidariteit tussen generaties steeds verder afbrokkelt, en ouderen steeds meer op zichzelf worden teruggeworpen?
Eén ding staat vast: wie nu denkt dat de AOW een “gratis” uitkering is, moet die gedachte snel loslaten. Want zoals de cijfers nu laten zien, betalen ouderen diezelfde uitkering steeds vaker gewoon zelf – via de belasting die zij als gepensioneerde afdragen.
