De Nederlandse overheid ziet jaarlijks miljarden aan belastinginkomsten in rook opgaan doordat steeds meer rokers hun sigaretten en shag in het buitenland kopen.
Volgens cijfers van de brancheorganisatie van tabaksfabrikanten VSK, gebaseerd op onderzoek van marktonderzoeker WSPM, gaat het inmiddels om een verlies van maar liefst 2,6 miljard euro per jaar. Ter vergelijking: in 2020 lag dit bedrag nog op 1,4 miljard euro.
Steeds meer tabak uit het buitenland
De belangrijkste oorzaak van deze stijging is volgens VSK duidelijk: rokers kopen hun tabak steeds minder vaak in Nederlandse winkels en steeds vaker in het buitenland.
Landen als Duitsland, België en Luxemburg zijn populair vanwege de aanzienlijk lagere prijzen. Daarnaast vindt er ook veel verkoop plaats via sociale media en in het illegale circuit. In al deze gevallen loopt de Nederlandse schatkist de accijnsinkomsten mis.
Jan Hein Sträter, directeur van VSK, ziet een duidelijke trend: “Mensen zijn niet minder gaan roken, maar ze zijn wel anders gaan kopen.
Waar we vroeger gewend waren aan vaste prijzen, is prijsvergelijking nu de norm. Het is normaal geworden om te kiezen voor goedkopere alternatieven.”
Accijnsverhogingen versnellen de trend
De Nationale Smokkel Monitor laat zien dat de accijnsverhogingen in 2023 en 2024 deze ontwikkeling verder hebben versneld. Rokers zien het prijsverschil met het buitenland groter worden en passen hun koopgedrag daarop aan.
Volgens de onderzoekers kopen Nederlanders gemiddeld al 40 procent van hun sigaretten over de grens. Voor shag ligt dat percentage zelfs rond de 50 procent. In 2023 lag dit nog gemiddeld op 25 procent.
De prijsverschillen zijn fors. In sommige buurlanden kost een pakje sigaretten tot wel de helft minder dan in Nederland.
Dat maakt het voor veel rokers aantrekkelijk om de grens over te steken of zelfs speciaal inkopen te doen tijdens een dagje weg of vakantie.
Miljardenverlies voor de Nederlandse staat
Uit het onderzoek blijkt dat er in 2025 zo’n 3 miljoen rokers zijn die gezamenlijk goed zijn voor 3 miljard euro aan legale accijnsinkomsten.
Als al deze tabak in Nederland was gekocht, had dit bedrag bijna het dubbele kunnen zijn. Het verschil – 2,6 miljard euro – is het bedrag dat nu jaarlijks verloren gaat door aankopen in het buitenland en via illegale kanalen.
Voor de overheid betekent dit niet alleen een financieel verlies, maar ook een uitdaging in de handhaving.
Tabakssmokkel en illegale verkoop zijn lastig volledig uit te bannen, zeker wanneer de prijsverschillen met omringende landen groot blijven.
Oplossingen volgens de sector
De brancheorganisatie VSK ziet een mogelijke oplossing in het beter afstemmen van accijnzen met de buurlanden. Door de belastingtarieven op tabak meer gelijk te trekken, zouden de prijsverschillen kleiner worden en zou het minder aantrekkelijk zijn om tabak over de grens te kopen of via illegale kanalen te verkrijgen.
Volgens VSK zou dit niet alleen leiden tot hogere accijnsinkomsten voor de Nederlandse staat, maar ook tot minder smokkel en een eerlijker speelveld voor Nederlandse winkeliers.
“Het is niet zo dat rokers massaal gaan stoppen door hogere accijnzen,” stelt Sträter. “Ze gaan simpelweg op zoek naar de goedkoopste optie, en die vinden ze vaak over de grens.”
De impact op de Nederlandse detailhandel
Voor Nederlandse tabakswinkels en supermarkten is de trend een probleem. Minder binnenlandse verkoop betekent minder omzet en in sommige gevallen ook het verlies van vaste klanten. Vooral winkels in grensgebieden merken de effecten direct.
Klanten die vroeger wekelijks langskwamen, kopen nu hun voorraad in Duitsland of België en slaan daar meteen groot in.
Het wegvallen van deze klanten raakt niet alleen de tabaksomzet, maar vaak ook de verkoop van andere producten. Wie zijn sigaretten elders koopt, pakt in veel gevallen ook meteen boodschappen mee in het buitenland.
Smokkel en illegale verkoop
Naast legale aankopen over de grens, speelt ook het illegale circuit een steeds grotere rol. Goedkope tabak wordt soms rechtstreeks uit het buitenland geïmporteerd zonder belasting te betalen, of zelfs volledig gesmokkeld.
Sociale media en online marktplaatsen maken het voor consumenten eenvoudiger om deze producten te vinden en te kopen. Dit maakt handhaving complex en kostbaar.
De Nationale Smokkel Monitor waarschuwt dat het bestrijden van illegale handel steeds meer inzet vraagt van douane, politie en inspectiediensten.
Zonder ingrijpen kan de illegale markt verder groeien, met alle gevolgen voor de volksgezondheid en de staatskas.
Prijsverschillen blijven doorslaggevend
De kern van het probleem ligt in de forse prijsverschillen tussen Nederland en de buurlanden. Zolang deze kloof groot blijft, zullen veel rokers het financieel aantrekkelijker vinden om hun tabak elders te kopen. De verhogingen van de afgelopen jaren hebben die kloof alleen maar vergroot, waardoor de trend naar het buitenland is versterkt.
Het idee dat hogere prijzen rokers massaal zouden doen stoppen, blijkt in de praktijk niet altijd uit te komen. In plaats daarvan verandert vooral de plaats van aankoop.
Een kwestie van beleid en prioriteiten
De vraag blijft of de overheid bereid is om accijnzen te verlagen of op z’n minst af te stemmen met de buurlanden.
Voorstanders wijzen op de mogelijke miljarden aan extra inkomsten en het terugdringen van illegale handel.
Tegenstanders vrezen dat lagere prijzen juist het rookgedrag in stand houden en de gezondheidsdoelen van het kabinet ondermijnen.
Het debat over accijnsbeleid, gezondheid en economische belangen zal de komende jaren waarschijnlijk nog vaak terugkomen.
Eén ding is zeker: zolang het prijsverschil groot blijft, zullen veel rokers hun weg naar goedkopere sigaretten en shag blijven vinden – al is dat aan de andere kant van de grens.
