De formatiegesprekken in Den Haag leken de afgelopen week op losse schroeven te staan door de rel rondom D66’er Hans Wijers, die VVD-leider Dilan Yesilgöz een “feeks” had genoemd.
De opmerking schoot bij veel betrokkenen in het verkeerde keelgat en zette de onderlinge verhoudingen tussen de partijen onder druk.
Toch lijkt er nu een doorbraak te zijn bereikt: na een persoonlijk overleg van bijna drie kwartier laat Yesilgöz weten dat de lucht is opgeklaard en dat er opnieuw ruimte is voor inhoudelijke gesprekken.
Volgens haar lag de nadruk tijdens het gesprek op het herstellen van vertrouwen, een cruciale basis voor verdere formatieonderhandelingen.
Ze omschrijft de afgelopen week als “niet prettig”, maar benadrukt dat ze ervan uitgaat dat de opmerking niet bewust kwetsend bedoeld was. Haar boodschap is duidelijk: zand erover en weer door.
Spanning neemt af na persoonlijk overleg
Het overleg vond plaats in de werkkamer van Yesilgöz, waar zij samenkwam met D66-leider Rob Jetten en CDA-voorman Wopke Bontenbal.
De keuze voor een kleinschalige setting was bewust: weg van de druk van de formatietafel en gericht op het bespreken van irritaties die de verhoudingen hadden vertroebeld.
Jetten omschreef de sfeer als “goed en ontspannen” en gaf aan dat er zelfs gelachen werd.
Bontenbal noemde het gesprek “mooi” en benadrukte dat het belangrijk was dat misverstanden uit de weg werden geruimd. Het informele karakter van het overleg hielp zichtbaar om de spanning weg te nemen.
De afgelopen dagen stonden de onderlinge relaties onder druk doordat politieke samenwerking vaak valt of staat met toon en respect.
Een enkele opmerking kan in een kwetsbare fase van de formatie al snel een blokkade vormen. Door dit gesprek is die blokkade nu doorbroken.
Hoe de impasse ontstond
De opmerking van Wijers werd breed uitgemeten in de media en leidde tot stevige reacties vanuit de VVD. Yesilgöz gaf eerder aan dat de uitspraak haar had geraakt en dat het vertrouwen tussen de partijen tijdelijk beschadigd was.
Het vormde een lastige situatie, omdat juist in deze fase van de formatie vertrouwen en wederzijds respect nodig zijn om voortgang te boeken.
De impasse maakte opnieuw duidelijk hoe delicaat formatiegesprekken zijn. Partijen staan nog aan het begin van het verkennen van inhoudelijke overeenkomsten.
Een ongepaste opmerking kan dan meer impact hebben dan op het eerste gezicht lijkt. Daarom was een resetmoment, zoals het gesprek van vandaag, onvermijdelijk.
Vervolgstappen: eerst een basisdocument
Hoewel de sfeer verbeterd is, schuift Yesilgöz niet direct weer aan bij de eerstvolgende formele sessie. Jetten en Bontenbal werken op dit moment aan een gezamenlijk basisdocument. Dat document moet de kern vormen van waar D66 en CDA elkaar vinden: gedeelde uitgangspunten, prioriteiten en thema’s waarop samenwerking mogelijk is.
Pas wanneer dat fundament is gelegd, bepalen de partijen hoe het gesprek met andere fracties wordt voortgezet en in welke samenstelling dat gebeurt.
Yesilgöz blijft nadrukkelijk in beeld voor vervolggesprekken, maar komt pas weer aan tafel zodra het basisdocument gereed is.
Het doel van zo’n document is stabiliteit creëren. Door vooraf helderheid te scheppen over gedeelde richting, kunnen de onderhandelingen later sneller en gerichter verlopen.
Wat het gesprek concreet opleverde
Volgens bronnen werd tijdens het overleg niet alleen gesproken over de opmerking van Wijers, maar ook over de manier waarop partijen met elkaar omgaan tijdens de formatie.
Het ging over toon, wederzijds begrip en de behoefte om weer met inhoud bezig te kunnen zijn in plaats van incidenten.
Yesilgöz gaf aan dat de week voor haar onaangenaam was geweest, maar dat ze de uitleg van de andere twee partijleiders waardeerde.
Jetten en Bontenbal benadrukten op hun beurt dat het belangrijk is dat iedereen zich veilig en gerespecteerd voelt aan de formatietafel.
Door het informele karakter van het gesprek werd snel duidelijk dat niemand gebaat is bij een langdurige escalatie. Voor alle drie de partijen ligt de focus op voortgang, niet op conflict.
Belangrijke dossiers die nu weer centraal staan
Met de persoonlijke plooien gladgestreken, kunnen de partijen zich weer richten op grote inhoudelijke dossiers. Op de achtergrond speelt een breed scala aan urgente kwesties waarover in de komende ronde moeilijke keuzes moeten worden gemaakt.
Belangrijke thema’s zijn onder meer:
De economie: koopkracht, begroting en toekomstbestendige groei.
Klimaatbeleid: tempo van verduurzaming, combinatie met woningbouw en industrie.
Migratie en asiel: draagvlak, capaciteit en uitvoerbaarheid.
Woningbouw: haalbaarheid, locaties en regelgeving.
Zorg: toenemende kosten en druk op personeel.
Zonder rust in de onderlinge verhoudingen is het onmogelijk om zulke grote onderwerpen serieus te bespreken. Het herstelde vertrouwen is daarom essentieel voor het vervolg van de formatie.
Strategisch voordeel voor alle partijen
De aanpak van vandaag lijkt voor elke partij voordelen op te leveren. Yesilgöz krijgt erkenning dat de opmerking van Wijers onterecht was en dat haar gevoel serieus genomen wordt.
Jetten en Bontenbal krijgen de ruimte om eerst samen de basis op orde te brengen, waardoor zij sterker en eensgezind terug aan tafel kunnen komen.
Deze strategie zorgt ervoor dat de drie partijen elkaar niet alleen inhoudelijk, maar ook strategisch tegemoetkomen.
Het vermindert ruis, voorkomt dat kleine incidenten grote gevolgen krijgen en verhoogt de kans op succesvolle vervolgstappen.
Balans tussen tempo en toon
Elke formatie is zoeken naar een balans. Te veel haast kan leiden tot botsingen die partijen later in de onderhandelingen opbreken.
Te veel aandacht voor gevoeligheden vertraagt juist het tempo en zorgt voor stilstand. Het gesprek van vandaag heeft die balans tijdelijk hersteld.
De kou is uit de lucht en er is weer ruimte voor constructief overleg. Maar de uitdaging blijft groot: de inhoudelijke verschillen tussen de drie partijen zijn niet zomaar opgelost, en het basisdocument zal onvermijdelijk scherpe keuzes bevatten.
Wat nog onduidelijk blijft
Hoewel de sfeer positief is, blijven veel vragen nog open. Zo is nog niet bekend:
Wat precies in het basisdocument zal staan
Welke partijen aansluiten bij de volgende gespreksronde
Of het incident definitief is afgesloten
Hoe snel de gesprekken weer op volle kracht doorgaan
De formatie blijft daarmee spannend voor zowel politiek Den Haag als het publiek dat de ontwikkelingen nauw volgt.
Vooruitblik op de komende dagen
In de komende dagen werken Jetten en Bontenbal hard aan het afronden van hun gezamenlijke basisdocument.
Zodra dat document op tafel ligt, bepalen zij samen met Yesilgöz de vervolgstappen. Mogelijk sluit daarna ook een vierde partij aan, afhankelijk van de koers die wordt uitgezet.
Het gesprek van vandaag lijkt een kantelpunt in het proces. De irritaties zijn uitgesproken, het vertrouwen is grotendeels hersteld en de focus ligt weer op de inhoud. Daarmee kan de formatie voorzichtig weer vooruit.
Of er snel echte doorbraken volgen, is afhankelijk van hoe stevig het fundament blijkt te zijn dat nu wordt gelegd.
