Het demissionaire kabinet wil het zogeheten boerkaverbod flink uitbreiden.
Waar de wet nu alleen geldt in bijvoorbeeld het openbaar vervoer, scholen, zorginstellingen en overheidsgebouwen, moet die straks ook gelden in winkelstraten, musea, parken en andere openbare plekken.
Het doel is volgens het kabinet niet om te straffen, maar om een duidelijke maatschappelijke norm te stellen: in Nederland hoor je elkaars gezicht te kunnen zien.
Wat houdt het huidige boerkaverbod in?
Sinds 2019 is het in Nederland verboden om gezichtsbedekkende kleding te dragen in een aantal publieke sectoren. Denk aan de boerka, nikab of andere kledingstukken die het gezicht volledig bedekken.
De wet werd destijds ingevoerd met het argument dat open communicatie, veiligheid en herkenbaarheid belangrijk zijn in de samenleving.
Wie toch met gezichtsbedekking een ziekenhuis of school binnenloopt, kan in theorie een boete krijgen.
In de praktijk blijkt dat echter nauwelijks te gebeuren. Handhavers en medewerkers weten vaak niet goed wat hun rol is, of vermijden liever confrontaties.
Kabinet wil uitbreiding naar alle openbare ruimtes
Volgens nieuwe plannen wil het kabinet dat de regel voortaan geldt op bijna alle plekken waar mensen elkaar tegenkomen.
Dus niet alleen in overheidsgebouwen, maar ook op straat, in winkelcentra, parken, stations en musea. Dat is een flinke uitbreiding van het huidige beleid.
Demissionair minister Frank Rijkaart (BBB) schrijft in documenten die in handen zijn van De Telegraaf dat het verbod vooral bedoeld is als norm, niet als straf. “Het doel van de wet is niet bestraffend, maar normstellend,” aldus de minister.
Met andere woorden: het kabinet wil duidelijk maken wat in Nederland als normaal en wenselijk gedrag wordt gezien. Volgens Rijkaart past dat bij “een open samenleving waarin mensen elkaar kunnen zien en aanspreken”.
Politieke druk vanuit de Tweede Kamer
De wens om het boerkaverbod uit te breiden komt niet uit de lucht vallen. Een maand geleden diende VVD-leider Dilan Yesilgöz een motie in om het verbod uit te breiden. Die motie werd gesteund door BBB, JA21 en kreeg uiteindelijk een meerderheid in de Tweede Kamer.
De partijen achter het voorstel stellen dat gezichtsbedekkende kleding “in strijd is met de principes van open communicatie en gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen”. Ook zou het de integratie belemmeren en bijdragen aan gevoelens van onveiligheid.
Het kabinet zegt zich goed te kunnen vinden in die redenering. Minister Rijkaart benadrukt dat het niet gaat om het vervolgen van vrouwen die een boerka dragen, maar om duidelijk te maken wat de norm is in Nederland.
“Het gaat om het uitdragen van wat we als samenleving wenselijk vinden,” aldus de minister.
Voorbeeld uit het buitenland
Nederland is niet het eerste land dat worstelt met deze kwestie. Frankrijk en Denemarken gingen al eerder over tot een volledig verbod in de openbare ruimte.
In Frankrijk is het sinds 2010 verboden om kleding te dragen die het gezicht volledig bedekt. Denemarken volgde in 2018 met een vergelijkbare wet.
Daar keek het Nederlandse kabinet tot nu toe met enige terughoudendheid naar, vooral vanwege juridische bezwaren.
Een totaalverbod kan namelijk botsen met grondrechten zoals vrijheid van godsdienst en meningsuiting.
Toch wordt nu onderzocht hoe Nederland een vergelijkbare route kan volgen, zonder in strijd te handelen met de Grondwet of internationale verdragen.
Onderzoek toont symbolisch effect aan
Uit een onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut blijkt dat de huidige wet nauwelijks wordt gehandhaafd.
Tussen 2019 en 2024 is er geen enkele boete uitgedeeld aan iemand die de wet overtrad. Toch heeft de maatregel volgens de onderzoekers wél effect.
De reden? De wet heeft een zogenoemde ‘signaalfunctie’. Veel instellingen zien de regel als een steuntje in de rug.
Het geeft hen de mogelijkheid om bezoekers aan te spreken op gezichtsbedekkende kleding zonder dat ze dat op eigen initiatief hoeven te doen. “De wet schept duidelijkheid over wat wenselijk gedrag is,” zo concluderen de onderzoekers.
Geen boetes, wel normstelling
Het kabinet erkent dat het boerkaverbod in de praktijk vooral symbolisch is, maar vindt dat geen probleem. Minister Rijkaart noemt de normstelling juist de kracht van de wet. “Het gaat niet om beboeten, maar om het bevestigen van waarden die bij onze samenleving horen.”
Ook staatssecretaris Jurgen Nobel (Integratie, VVD) sluit zich hierbij aan. Volgens hem is het belangrijk dat burgers elkaar kunnen aankijken in de publieke ruimte.
“Open communicatie is een voorwaarde voor een veilige en vrije samenleving,” zegt hij. “Wie elkaar niet in de ogen kan kijken, verliest een stuk vertrouwen.”
Juridische obstakels nog niet weggenomen
Een totaalverbod op gezichtsbedekking is juridisch niet eenvoudig.
Zowel de Nederlandse Grondwet als het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens beschermen de vrijheid van religie.
Dat betekent dat de overheid moet kunnen aantonen dat een beperking daarvan noodzakelijk en proportioneel is.
In het verleden zijn vergelijkbare voorstellen gesneuveld vanwege deze juridische bezwaren. Daarom wil het kabinet eerst laten toetsen of een uitbreiding juridisch houdbaar is.
Daarbij wordt gekeken naar hoe Frankrijk en Denemarken hun wetten hebben opgesteld en hoe die zijn beoordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
Timing onzeker door demissionaire status
Omdat het kabinet demissionair is, is het onzeker of de uitbreiding nog in deze kabinetsperiode wordt doorgevoerd.
Nieuwe beleidsvoorstellen liggen politiek gevoelig in een periode waarin een kabinet eigenlijk alleen lopende zaken hoort af te handelen.
Minister Rijkaart zegt echter dat het kabinet alvast voorbereidingen kan treffen, zodat een volgend kabinet snel kan besluiten. “De maatschappelijke discussie is duidelijk. Het is nu aan de politiek om te bepalen hoe ver we willen gaan.”
Verdeelde reacties in de politiek
Zoals bij veel onderwerpen zorgt ook dit voorstel voor verdeeldheid in Den Haag. Partijen als VVD, BBB en JA21 spreken van een belangrijk signaal voor de samenleving. “Wie hier woont, hoort elkaar in het gezicht te kunnen aankijken,” zegt een VVD-woordvoerder.
Tegenstanders zoals Denk en Bij1 vinden het daarentegen symboolpolitiek en stigmatiserend.
Zij wijzen erop dat slechts een kleine groep vrouwen in Nederland een boerka of nikab draagt – naar schatting tussen de honderd en vierhonderd. Volgens hen is het beleid vooral bedoeld om een statement te maken richting moslims, niet om echte problemen op te lossen.
De maatschappelijke betekenis
Hoewel het boerkaverbod in aantallen nauwelijks impact heeft, is de symboliek groot.
Voorstanders zien het als een bevestiging van de Nederlandse waarden van openheid, gelijkheid en veiligheid. Tegenstanders vrezen juist dat het bijdraagt aan uitsluiting en polarisatie.
Feit blijft dat het debat over gezichtsbedekkende kleding al jaren symbool staat voor grotere discussies over integratie, vrijheid en identiteit. Met de nieuwe plannen lijkt dat debat voorlopig nog niet voorbij.
