In Oostenrijk is opnieuw ophef ontstaan over een aangescherpte wet rondom gezichtsbedekking. De zogenoemde ‘zichtbaarheidswet’ moet ervoor zorgen dat mensen in publieke ruimtes elkaars gezicht kunnen zien.
Volgens de Oostenrijkse overheid gaat het niet om religie, maar om communicatie, veiligheid en sociale samenhang. Toch raken de regels vooral vrouwen die een boerka of niqaab dragen, en dat zorgt voor flinke discussie – zowel binnen als buiten het land.
Je gezicht tonen in het openbaar wordt verplicht
De gedachte achter de wet is volgens de Oostenrijkse autoriteiten simpel: wie samenleeft, moet elkaar kunnen aankijken. In openbare ruimtes zoals scholen, ziekenhuizen, overheidsgebouwen en het openbaar vervoer is het daarom niet langer toegestaan om het gezicht volledig te bedekken.
Volgens de overheid is dat nodig omdat non-verbale communicatie – oogcontact, gezichtsuitdrukking, lichaamstaal – essentieel is in het dagelijks contact tussen mensen.
Maar hoewel de wet in theorie voor iedereen geldt, is het in de praktijk vooral gericht op religieuze gezichtsbedekking.
Vrouwen die een boerka of niqaab dragen, mogen deze op bovengenoemde plekken niet meer gebruiken. In religieuze gebouwen en thuisomgevingen blijft gezichtsbedekking wél toegestaan, omdat de wet daar niet van toepassing is.
Geen boetes, wel gesprekken
Wat Oostenrijk onderscheidt van andere Europese landen, is de manier waarop de wet wordt gehandhaafd. In plaats van boetes of politie-ingrijpen, kiezen ze voor een zachtere aanpak. Toezichthouders en zelfs winkelpersoneel worden ingezet om met mensen in gesprek te gaan over het belang van zichtbaarheid.
Zo werd recent een vrouw in boerka vriendelijk aangesproken door een winkelmedewerker in Wenen, zonder dat daar direct sancties aan verbonden waren.
Die aanpak ging viraal op sociale media, niet vanwege een rel, maar juist omdat de toon zo vriendelijk was.
Veel Oostenrijkers prijzen de tactvolle manier van handhaven. Tegelijkertijd klinkt ook kritiek: als iemand vriendelijk wordt gevraagd iets af te doen, maar eigenlijk geen keuze heeft, is het dan nog wel vrijwillig?
Grens tussen vrijheid en handhaving blijft vaag
De zichtbaarheidsplicht geldt officieel alleen in specifieke situaties, maar waar precies de grens ligt, is niet altijd duidelijk. In moskeeën en woningen gelden de regels niet.
Op straat of in parken hangt het af van de regio, met lokale interpretaties en verschillen in handhaving. Volgens de overheid wordt gewerkt aan meer helderheid, zodat mensen weten waar ze aan toe zijn.
De kern van het beleid draait om context, zeggen de beleidsmakers. In een klaslokaal of een ziekenhuis is het cruciaal dat mensen elkaars gezicht kunnen zien, omdat communicatie daar centraal staat. Een onbedekt gezicht is in die situaties een praktische voorwaarde, geen aanval op religieuze identiteit, zo luidt de uitleg.
Verdeelde reacties vanuit de samenleving
De meningen in Oostenrijk zijn sterk verdeeld. Voorstanders zien de wet als een logische stap om onderlinge communicatie te verbeteren en wederzijds begrip te bevorderen. “We zijn een samenleving, geen losse individuen zonder connectie,” zei een parlementslid als reactie op de wet.
Tegenstanders vrezen juist dat de wet religieuze minderheden, met name moslima’s, buitensluit. Ze wijzen op het gevaar van stigmatisering en sociale uitsluiting.
Mensenrechtenorganisaties waarschuwen dat de wet op papier neutraal lijkt, maar in de praktijk vooral vrouwen met islamitische achtergrond raakt. Hierdoor ontstaat het gevoel dat zij moeten kiezen tussen hun geloof en deelname aan het publieke leven.
Een trend in Europa?
Oostenrijk staat niet alleen in deze discussie. In meerdere Europese landen is het dragen van gezichtsbedekkende kleding al eerder aan banden gelegd. Frankrijk voerde in 2010 een algeheel boerkaverbod in op openbare plekken en handhaaft die wet streng.
België hanteert vergelijkbare regels. In Nederland geldt sinds 2019 een gedeeltelijk verbod op gezichtsbedekking in het openbaar vervoer, het onderwijs, overheidsgebouwen en zorginstellingen.
De uitvoering van zulke wetten verschilt per land. Waar Frankrijk bekend staat om strikte handhaving met boetes, kiezen landen als Nederland en Oostenrijk voor een voorzichtiger benadering. Toch groeit ook in deze landen het besef dat zachte handhaving niet per se betekent dat er geen druk wordt uitgeoefend.
Wat speelt er écht?
De zichtbaarheidswet draait volgens de overheid om praktische communicatie en veiligheid, maar raakt aan een veel groter maatschappelijk vraagstuk: in hoeverre mag een staat bepalen hoe iemand zich in het openbaar mag kleden? En waar eindigt publieke veiligheid, en begint persoonlijke vrijheid?
Het is een balans die lastig te vinden is. Enerzijds willen overheden zorgen voor een open en toegankelijke samenleving.
Anderzijds moeten ze rekening houden met religieuze vrijheid en het recht op zelfexpressie. De discussie over gezichtsbedekking laat zien hoe kwetsbaar dat evenwicht is – zeker wanneer één groep zich daardoor onevenredig geraakt voelt.
Wat brengt de toekomst?
Voor nu blijft Oostenrijk vasthouden aan zijn beleid: zichtbaarheid in bepaalde openbare situaties, maar zonder harde handhaving.
De inzet is duidelijk: sociale samenhang versterken zonder mensen weg te jagen. Toch blijft de spanning voelbaar. Want zelfs met een vriendelijk verzoek is de druk om te conformeren voor veel mensen reëel.
Of het Oostenrijkse model op de lange termijn standhoudt, is nog maar de vraag. Naarmate de discussie aanzwelt en de samenleving verder polariseert, zal blijken of deze zachte aanpak voldoende is – of dat de toon alsnog verandert.
Eén ding is zeker: de zichtbaarheid mag dan verplicht worden, écht gezien worden is iets dat dieper gaat dan alleen je gezicht tonen.
