Het rommelt op Schiphol. Niet vanwege vertragingen of koffers die zoek zijn, maar vanwege tientallen klimaatactivisten van Extinction Rebellion die voorlopig niet meer mogen vliegen. Schiphol heeft besloten om 30 tot 40 actievoerders voor een periode van vijf tot tien jaar te weren uit het beveiligde gebied van de luchthaven. Dat betekent concreet: geen vliegreisje meer vanaf Schiphol voor deze groep. En dat zorgt natuurlijk voor flink wat ophef.
Wat is er precies aan de hand?
De aanleiding voor dit stevige besluit ligt in een reeks demonstraties van Extinction Rebellion. Op 8 maart mochten zij nog demonstreren op het Jan Dellaertplein, een openbaar plein voor de vertrekhallen.
Maar daar bleef het niet bij: demonstranten verplaatsten zich naar vertrekhal 2 en zelfs tot aan de KLM-lounges, achter de security. Volgens Schiphol gingen ze daarmee flink over de schreef. En dat was niet de eerste keer.
Op 14 december was er ook al een vergelijkbare actie. Toen werd er zelfs een bruine vloeistof op de vloer gegoten, opnieuw voorbij de veiligheidscontrole.
Dat soort acties zijn volgens de luchthaven een gevaar voor de orde, veiligheid én het vertrouwen van reizigers.
Jarenlang geen toegang meer tot het vliegveld
De reactie van Schiphol was dan ook niet mild. De activisten kregen allemaal een brief waarin stond dat ze voor vijf tot tien jaar niet meer welkom zijn in het beveiligde gebied van de luchthaven.
Dus zelfs als je gewoon een ticket hebt en je netjes gedraagt: geen toegang meer als je op die zwarte lijst staat. Alleen de openbare gebieden blijven toegankelijk.
De maatregel is pittig en uniek in zijn soort. En het roept meteen vragen op over proportionaliteit, vrijheid van meningsuiting en het demonstratierecht.
Extinction Rebellion noemt het een onderdrukking van demonstratievrijheid
Simone Wiegman van XR schreef een opiniestuk in Het Parool waarin ze fel uithaalt naar het besluit. Volgens haar is het een “gevaarlijke onderdrukking van het demonstratierecht” en gaat het in tegen de kernwaarden van een democratische rechtsstaat.
Ze wijst erop dat je volgens de wet mag demonstreren binnen zicht- en gehoorafstand van je doelwit – ook als dat doel zich op privéterrein bevindt, zoals Schiphol.
Daarnaast stelt ze dat de overlast minimaal was. “Enkele veelvliegers konden even geen koffie drinken in de lounge. Moet je daarvoor mensen jarenlang weren?” aldus Wiegman.
Schiphol: ‘We faciliteren demonstraties, maar niet overal en altijd’
De luchthaven houdt echter voet bij stuk. Volgens Schiphol is het demonstratierecht heilig, maar moet dat wel binnen de afgesproken kaders blijven. En die kaders zijn er niet voor niets: voor de veiligheid van reizigers, personeel en het vliegveld zelf.
Wie zich niet aan de afspraken houdt, krijgt te maken met de gevolgen – en in dit geval dus een forse toegangsbeperking.
De luchthaven zegt daarnaast dat ze aangifte zal doen van strafbare feiten bij de Koninklijke Marechaussee.
Demonstreren is prima, maar het mag niet ontaarden in het schenden van huisregels of veiligheidszones.
Wat zegt de wet hierover?
Het demonstratierecht is een grondrecht, maar niet onbeperkt. Je mag demonstreren, maar de overheid – of een private partij zoals Schiphol – mag eisen stellen aan locatie, tijdstip en vorm van de demonstratie.
Zeker op gevoelige plekken zoals een luchthaven kan veiligheid zwaarder wegen dan vrije expressie.
Toch is het zeldzaam dat demonstranten zo lang worden geweerd. XR heeft dan ook aangekondigd dat ze juridische stappen overwegen.
Volgens jurist Willem Jebbink is het onwettig om mensen op deze manier te weren zonder dat er eerst een rechter naar heeft gekeken.
Is dit het begin van strengere repressie?
Critici van de maatregel vrezen dat dit een voorbode is van strengere overheidsreacties op klimaatacties. De afgelopen jaren zijn protesten van Extinction Rebellion en andere klimaatorganisaties toegenomen, niet alleen op Schiphol, maar ook op snelwegen, bij overheidsgebouwen en in musea.
Vaak is het doel om aandacht te trekken voor klimaatbeleid en fossiele subsidies.
Tegenstanders van de harde aanpak vinden dat activisten juist gehoord moeten worden, in plaats van gestraft.
“Je mag het oneens zijn met hun acties, maar ze monddood maken is niet de oplossing,” aldus een sympathisant op Twitter.
Wat betekent dit voor andere activisten?
De actie van Schiphol zou een precedent kunnen zijn. Als het juridisch standhoudt, zouden ook andere luchthavens of instellingen activisten preventief kunnen weren.
Dat zorgt voor zorgen bij demonstranten én juristen: hoe voorkom je dat vreedzame protesten straks niet meer mogelijk zijn?
Aan de andere kant is er ook veel steun voor de maatregel. Reizigers en personeel geven aan zich onveilig te voelen tijdens acties, en vinden het terecht dat Schiphol optreedt. “Ik wil gewoon zonder gedoe op vakantie kunnen,” zegt een vrouw op Schiphol Plaza.
En nu?
De komende weken zal duidelijk worden of XR daadwerkelijk naar de rechter stapt om de maatregel aan te vechten. Intussen geldt voor tientallen activisten: inchecken op Schiphol zit er voorlopig niet in.
Of dat terecht is of niet? Daarover zijn de meningen verdeeld. Maar dat de spanning tussen activisme en veiligheid oploopt in Nederland – dat is een feit.
Wil je reageren op deze situatie? Deel dan je mening op Facebook – moet Schiphol strenger zijn, of gaat dit juist te ver?
