In Nederland en België springen dagelijks honderdduizenden mensen op de fiets. Voor het werk, naar school, voor de sport of gewoon om even uit te waaien.
Fietsen is gezond, goedkoop en milieuvriendelijk – en dus steeds populairder. Maar tegelijk brengt het ook risico’s met zich mee, vooral in het drukke verkeer of bij valpartijen.
Wat veel mensen nog onderschatten, is hoe groot de gevolgen kunnen zijn van één klap op het hoofd. En precies daarom lanceren organisaties zoals de Hersenletsel Liga krachtige campagnes om het dragen van een fietshelm te promoten.
Dat is geen overbodige luxe, want de cijfers zijn ronduit zorgwekkend. Volgens een recente studie van het Vias Institute, op basis van gegevens van ziekenhuizen in heel België, blijkt dat 42% van de zwaargewonde fietsers die opgenomen worden, een ernstig hoofdletsel oplopen.
Dat zijn dus geen kleine schrammen of lichte hersenschuddingen, maar ernstige verwondingen met vaak blijvende gevolgen.
Gemiddeld gaat het jaarlijks om meer dan 500 mensen die na een fietsongeval met ernstig hoofdletsel in het ziekenhuis belanden. En wat het extra pijnlijk maakt: veel van die letsels hadden wellicht voorkomen kunnen worden met het dragen van een helm.
Hoofdletsels zijn complex. Hersenen zijn kwetsbaar en herstellen vaak slechts beperkt of helemaal niet. Een val zonder helm kan niet alleen lichamelijke gevolgen hebben, zoals verlamming of spraakproblemen, maar ook mentale of gedragsmatige veranderingen teweegbrengen.
Mensen kunnen na een hersentrauma plots anders reageren, prikkelbaarder zijn, hun geheugen verliezen of zelfs hun persoonlijkheid zien veranderen. Die onzichtbare gevolgen maken het extra zwaar, zowel voor het slachtoffer als voor zijn of haar omgeving.
Een fietshelm klinkt als iets kleins, bijna banaal. En toch is het effect ervan enorm. Volgens het Vias Institute vermindert een helm de kans op ernstig hoofdletsel bij een ongeval met ongeveer 60%. Dat is een gigantisch verschil, zeker als je weet dat zo’n helm relatief goedkoop is en makkelijk te dragen.
Natuurlijk zijn er voorwaarden: de helm moet goed passen, stevig vastzitten en correct worden gedragen. Te los of te strak, scheef op het hoofd, of met loshangende riempjes – dat alles kan de bescherming ernstig verminderen. Maar met een degelijke pasvorm en het juiste gebruik, redt een helm letterlijk levens.
Toch blijven veel fietsers zich verzetten tegen het idee. Vooral onder volwassenen leeft nog steeds het idee dat een helm ‘niet cool’ is, ongemakkelijk aanvoelt of alleen nodig is voor sportieve tochten.
Het dragen van een helm wordt vaak gezien als overdreven, zeker voor korte ritjes in de stad of naar de bakker. Maar de realiteit is dat ook die korte, vertrouwde trajecten gevaarlijk kunnen zijn.
Een onverwachte autobestuurder, een glad zebrapad, een openzwaaiend portier – het zijn alledaagse risico’s die in een fractie van een seconde een leven kunnen veranderen.
Geert Meyfroidt, diensthoofd intensieve zorgen in het UZ Leuven en ambassadeur van de nieuwe campagne van de Hersenletsel Liga, ziet de gevolgen dagelijks van dichtbij. Hij maakt deel uit van het medisch team dat fietsers opvangt na een zwaar ongeval.
Jaarlijks belanden er tientallen mensen met hersentrauma op zijn afdeling. En dat gaat lang niet alleen om oudere mensen of wielertoeristen.
Ook jonge, gezonde mensen komen er binnen na een valpartij met de fiets – en verlaten het ziekenhuis nooit meer zoals ze waren. Sommigen moeten maanden revalideren, anderen kunnen nooit meer werken of zelfstandig leven. Sommigen overleven het niet.
In de campagne, getiteld “Breek er je hoofd niet over, draag een fietshelm”, ligt de nadruk dan ook op bewustwording. De boodschap is helder: één klap kan alles veranderen.
Een ongeluk maakt geen onderscheid tussen jong en oud, tussen sportief en recreatief, tussen voorzichtig en roekeloos. Iedereen is kwetsbaar. En iedereen heeft baat bij die extra bescherming.
Wat opvalt, is dat veel ouders hun kinderen wél verplichten een helm te dragen, terwijl ze zelf zonder rijden. Dat zorgt niet alleen voor tegenstrijdige signalen, maar ondermijnt ook het belang dat men aan veiligheid hecht. Kinderen kopiëren gedrag.
Wanneer ze zien dat volwassenen geen helm dragen, zullen ze het nut ervan ook minder inzien. Als het dragen van een helm de norm wordt, net zoals het vastklikken van de autogordel dat ooit is geworden, kunnen we levens redden. Maar die omslag vraagt een collectieve inspanning.
Natuurlijk is een helm geen garantie op volledige bescherming. In een zwaar ongeval kunnen ook andere verwondingen ontstaan. Maar net zoals een gordel in de auto of een airbag het verschil maakt tussen leven en dood, kan een fietshelm het letsel aanzienlijk beperken.
In combinatie met andere veiligheidsmaatregelen – zoals goed zichtbare kleding, werkende fietsverlichting, en verkeersinzicht – vormt de helm een onmisbare schakel in het veilig fietsen.
Er zijn landen waar het dragen van een fietshelm al meer ingeburgerd is. In sommige regio’s van Australië en Canada is het zelfs verplicht.
In België is dat voorlopig alleen het geval voor jonge kinderen in bakfietsen. Maar dat hoeft geen reden te zijn om het niet vrijwillig te doen. Integendeel, het is juist een kans om als individu verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen veiligheid.
De hoop is dat campagnes zoals die van de Hersenletsel Liga niet alleen het bewustzijn vergroten, maar ook het gedrag daadwerkelijk beïnvloeden.
Want cultuurverandering begint vaak met kleine stappen: iemand die vandaag beslist een helm te dragen, geeft morgen het goede voorbeeld aan vrienden, collega’s of kinderen. En zo groeit het idee dat een helm niet raar is, maar normaal. Niet overdreven, maar slim.
Fietsen is en blijft een fantastische manier van verplaatsen. Maar veiligheid mag daar nooit het slachtoffer van worden. Een helm dragen is misschien niet verplicht, maar wel verstandig. Voor jezelf, voor je familie, en voor iedereen die liever niet wil meemaken wat één klap met een mensenleven kan doen.
