Misschien heb je het wel eens gezien: een klein, rond litteken op de bovenarm van je ouders, grootouders of andere oudere mensen. Het zit vaak aan de linker bovenarm, dicht bij de schouder, en ziet eruit als een soort ingedeukte cirkel met kleine inkepingen eromheen. Heb je je ooit afgevraagd wat dat is? Of misschien heb je er nooit echt bij stilgestaan, totdat het je ineens opviel.
Nou, dat litteken vertelt een bijzonder verhaal. Het is namelijk het overblijfsel van een vaccinatie die ooit van levensbelang was: de pokkenvaccinatie.
Een litteken met een geschiedenis
Voor degenen die na de jaren ‘70 geboren zijn, is het misschien een mysterie. Maar vraag het aan je ouders of grootouders en ze zullen je vertellen dat het litteken afkomstig is van het pokkenvaccin, een vaccinatie die miljoenen mensenlevens heeft gered.
In een tijd waarin pokken een van de dodelijkste ziekten ter wereld was, betekende dat litteken eigenlijk maar één ding: je was beschermd tegen een ziekte die generaties lang angstaanjagend was geweest.
Pokken, ook wel variola genoemd, was een besmettelijke, dodelijke ziekte die gepaard ging met hoge koorts, hevige huiduitslag en ernstige littekens. In de ergste gevallen leidde het tot blindheid en de dood. Tot de 20e eeuw kostte pokken het leven aan miljoenen mensen wereldwijd.
Waarom veroorzaakte het vaccin een litteken?
In tegenstelling tot de meeste vaccins die we vandaag de dag kennen, werd het pokkenvaccin op een andere, meer ‘ruwe’ manier toegediend. In plaats van een enkele prik in de spier, werd het vaccin toegediend met een speciale naald, een zogenaamde bifurcatienaald – een klein metalen staafje met twee scherpe punten.
De verpleegkundige doopte de naald in het vaccin en prikte vervolgens meerdere keren oppervlakkig in de huid van de bovenarm. Hierdoor werd het vaccin in de huidlaag gebracht.
Dit proces veroorzaakte een kleine reactie op de huid: eerst ontstond er een bultje, daarna een blaasje, dat later openbarstte en een korst vormde. Wanneer de korst er uiteindelijk afviel, bleef er een litteken achter.
En dat litteken? Dat is het bewijs dat je succesvol gevaccineerd was tegen pokken.
Een ‘levend vaccinatiebewijs’
Vandaag de dag krijgen we vaak een vaccinatieboekje als bewijs van onze inentingen. Maar vroeger was dat niet nodig voor de pokkenprik. Het litteken op je arm was het bewijs.
In sommige landen was het zelfs wettelijk verplicht om gevaccineerd te zijn, en mensen moesten hun litteken laten zien om toegang te krijgen tot bepaalde banen, scholen of reizen. Dat kleine, ronde merkteken vertelde de wereld: ik ben beschermd tegen pokken.
Wanneer stopten ze met deze vaccinatie?
Dankzij grootschalige vaccinatiecampagnes werd pokken wereldwijd uitgeroeid. In 1972 werd in Nederland de verplichte pokkenvaccinatie stopgezet. Tegen die tijd was het virus zo goed als verdwenen in grote delen van de wereld.
In 1980 verklaarde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) dat pokken officieel was uitgeroeid. Het was de eerste – en tot nu toe de enige – ziekte die de mensheid volledig heeft weten te elimineren.
Dit betekent dat iedereen die vóór 1972 is geboren en in Nederland is opgegroeid, waarschijnlijk nog dat kenmerkende litteken heeft.
Ben je na 1972 geboren? Dan is de kans groot dat je nooit een pokkenprik hebt gehad – en dus ook geen litteken.
Waarom blijft het litteken zo lang zichtbaar?
Veel vaccins laten geen blijvend spoor achter, maar het pokkenvaccin was anders. De reden dat het litteken zo zichtbaar bleef, heeft te maken met de intensiteit van de huidreactie.
Het vaccin bevatte een levend, verzwakt virus dat een sterke immuunreactie veroorzaakte. Dit leidde tot een ontsteking die diep in de huid doordrong.
In feite veroorzaakte het vaccin een kleine, gecontroleerde infectie die je lichaam moest bestrijden. Het resultaat was een stevig litteken, vaak licht ingedeukt, dat jarenlang (en bij de meeste mensen zelfs een leven lang) zichtbaar bleef.
Wat als je nog steeds dat litteken hebt?
Als je zo’n litteken hebt, draag je letterlijk een stukje geschiedenis met je mee. Het is een herinnering aan een tijd waarin vaccins het verschil maakten tussen leven en dood. Veel mensen zien het als een symbool van bescherming en overleving.
Sommige mensen zijn er trots op. Anderen besteden er nauwelijks aandacht aan.
Maar het feit dat het er nog steeds is, laat zien hoe ingrijpend de strijd tegen pokken was. En hoe belangrijk vaccinatiecampagnes zijn geweest – én nog steeds zijn.
Is het vaccin nog steeds relevant?
Hoewel pokken wereldwijd is uitgeroeid, wordt het virus nog steeds bewaard in een paar laboratoria in de VS en Rusland, voor onderzoek. Er zijn zorgen dat het in de verkeerde handen zou kunnen vallen en als biowapen kan worden gebruikt.
Daarom bestaan er nog steeds pokkenvaccins, maar die worden alleen toegediend aan specifieke groepen, zoals militair personeel of wetenschappers die met het virus werken.
Voor de gemiddelde persoon is het echter niet meer nodig om gevaccineerd te worden. De kans dat je ooit met het pokkenvirus in aanraking komt, is praktisch nihil.
Het litteken als tijdcapsule
In een wereld waar technologie razendsnel verandert en gezondheidszorg blijft evolueren, is dat kleine litteken op de bovenarm een soort tijdcapsule.
Een herinnering aan een tijd waarin ziekten als pokken hele bevolkingen konden decimeren, maar waarin ook de kracht van wetenschap en samenwerking bewezen werd.
Dus de volgende keer dat je zo’n litteken ziet – of je eigen arm bekijkt – weet je dat er een indrukwekkend verhaal achter schuilgaat.
Een verhaal van overleving, wetenschappelijke doorbraken en de kracht van vaccinatie.
Heb jij nog zo’n litteken? Of misschien je ouders of grootouders? Deel je herinneringen in de reacties hieronder!
