De discussie over woningnood en wie er wel of geen voorrang krijgt op een sociale huurwoning woedt al jaren. De druk op de woningmarkt is enorm en de frustratie onder woningzoekenden groeit.
Toch kiest de Amsterdamse wethouder Zita Pels (GroenLinks), verantwoordelijk voor volkshuisvesting, ervoor om ook na invoering van de nieuwe asiel- en woningwet statushouders voorrang te blijven geven als dat nodig is. En dat zorgt opnieuw voor flinke ophef.
Tweede Kamer stemt in met verbod op voorrang statushouders
De aanleiding voor deze discussie is het aannemen van de nieuwe asielwet en woningwet door de Tweede Kamer. In deze wetgeving staat expliciet dat statushouders niet langer voorrang mogen krijgen bij de toewijzing van sociale huurwoningen.
Het gaat hierbij om mensen die asiel hebben aangevraagd en in Nederland mogen blijven. Gemeenten waren tot nu toe verplicht om jaarlijks een bepaald aantal statushouders te huisvesten, vaak met voorrang op reguliere woningzoekenden.
Die situatie zorgde de afgelopen jaren voor veel maatschappelijke onrust. Nederlanders die al jaren op een wachtlijst staan voor een betaalbare huurwoning, voelden zich achtergesteld.
Ook oppositiepartijen en actiegroepen lieten van zich horen: het systeem zou oneerlijk zijn en werken als een extra aanjager van de woningcrisis.
Amsterdam houdt vast aan eigen koers
Toch laat de gemeente Amsterdam weten voorlopig niet van koers te veranderen. Wethouder Zita Pels verklaarde dat statushouders ook na de wetswijziging nog steeds voorrang kunnen krijgen, indien dat noodzakelijk is.
Volgens haar blijft het belangrijk om mensen die rechtmatig in Nederland mogen blijven, zo snel mogelijk te huisvesten. Het is volgens haar niet alleen een kwestie van humaan beleid, maar ook van praktische uitvoerbaarheid.
Pels stelt dat zolang gemeenten nog verantwoordelijk zijn voor de huisvesting van statushouders, het simpelweg niet mogelijk is om hen niet op korte termijn een woning aan te bieden.
Anders blijven ze hangen in opvanglocaties, waardoor daar weer plekken tekortkomen voor nieuwe asielzoekers. Daarmee raakt het hele opvangsysteem verder verstopt.
Juridische ruimte voor uitzonderingen
Hoewel de nieuwe wet stelt dat voorrang voor statushouders verboden wordt, blijft het de vraag in hoeverre gemeenten dit echt niet meer mogen doen.
Er lijkt nog steeds juridische ruimte te zijn voor uitzonderingen, mits goed onderbouwd. Zo zou een gemeente kunnen stellen dat het opvangen van statushouders essentieel is om de doorstroom in opvanglocaties op gang te houden.
Ook zijn er signalen dat de wet in zijn huidige vorm ruimte laat voor gemeentelijke interpretatie.
Pels grijpt die ruimte dan ook met beide handen aan. Volgens haar is het niet eerlijk om gemeenten verantwoordelijk te houden voor de huisvesting van statushouders, maar hen tegelijkertijd het belangrijkste instrument daarvoor af te pakken.
Verzet groeit onder woningzoekenden
Toch komt de verklaring van de Amsterdamse wethouder bij veel mensen verkeerd binnen. Op sociale media en in online forums uiten woningzoekenden hun frustratie.
Zij vinden het onacceptabel dat mensen die vaak al 10 jaar of langer wachten op een sociale huurwoning, nog steeds opzij worden geschoven voor nieuwkomers. Vooral in Amsterdam, waar de wachtlijsten voor sociale huur inmiddels zijn opgelopen tot gemiddeld 14 jaar, zorgt dit beleid voor veel woede.
Critici verwijten de gemeente dat ze geen oog heeft voor haar eigen inwoners. Ze vinden dat voorrang voor statushouders leidt tot polarisatie en ongelijkheid.
Ook landelijke politici, vooral van rechtse partijen, reageren fel. Zij roepen op tot handhaving van de nieuwe wet en waarschuwen dat gemeenten die deze naast zich neerleggen het vertrouwen van burgers verder ondermijnen.
Waarom gemeenten zich toch verplicht voelen
Toch is de situatie complexer dan het op het eerste gezicht lijkt. Gemeenten zoals Amsterdam krijgen ieder jaar een opgave vanuit het Rijk om een bepaald aantal statushouders te huisvesten. Als ze dat niet doen, dreigen er boetes of juridische stappen.
Bovendien zorgt het niet nakomen van die taakstelling voor opstoppingen in de opvangketen: statushouders blijven hangen in asielzoekerscentra, waardoor er minder plek is voor nieuwe asielzoekers. Dat leidt op zijn beurt weer tot overvolle locaties en schrijnende situaties.
Zita Pels stelt dan ook dat het geen keuze uit luxe is, maar een noodzaak om het hele systeem draaiende te houden.
Zonder woonruimte geen doorstroom, en zonder doorstroom een crisis die alleen maar groter wordt. Voor haar is het beleid dus geen politieke daad van verzet, maar een praktische oplossing in een ingewikkeld krachtenveld.
Wat betekent dit voor de toekomst?
De situatie in Amsterdam laat zien dat de spanning tussen landelijke wetgeving en lokale uitvoerbaarheid groter wordt. Gemeenten zitten klem tussen wetgeving, taakstellingen en maatschappelijke druk.
De kans is groot dat Amsterdam niet de enige gemeente is die op zoek gaat naar creatieve manieren om de regels te omzeilen.
Intussen dreigt het debat steeds feller te worden. Waar de ene kant hamert op solidariteit en humaan beleid, benadrukt de andere kant het belang van gelijke kansen en woonzekerheid voor iedereen. De vraag die centraal staat: wie heeft er in een woningtekort écht recht op voorrang?
Een landelijk probleem vraagt om landelijke oplossingen
Uiteindelijk ligt de kern van het probleem niet bij statushouders, maar bij het structurele tekort aan betaalbare woningen. Zolang er te weinig gebouwd wordt, blijven deze discussies opspelen. Voor iedere groep die geholpen wordt, is er een andere groep die zich gepasseerd voelt.
Wat duidelijk is: zolang gemeenten verantwoordelijk blijven voor de opvang en huisvesting van statushouders, zullen ze oplossingen blijven zoeken – zelfs als die juridisch op het randje zijn. En zolang er geen structurele oplossing komt voor het woningtekort, zullen dit soort maatregelen voor wrijving en verdeeldheid blijven zorgen.
