Geert Wilders heeft met zijn laatste aankondiging opnieuw de politieke verhoudingen in Den Haag opgeschud.
Volgens de PVV-leider is de tijd van half meedoen voorbij: zijn partij wil niet langer genoegen nemen met een rol als gedoger.
Dat was ooit het geval in Rutte I, maar volgens Wilders is de situatie nu fundamenteel veranderd.
De PVV is de grootste partij in de peilingen en verdient volgens hem een plek in een meerderheidskabinet.
Met deze uitspraak legt hij de druk direct bij andere partijen, vooral bij de VVD. Die partij, die jarenlang het centrum van de Nederlandse politiek vormde, verkeert in zwaar weer.
De liberalen zijn volgens de laatste peilingen weggezakt naar vijftien zetels en bungelen daarmee achter de PVV, GroenLinks-PvdA en het CDA.
De val van kabinet Schoof
Wilders’ aankondiging komt niet uit de lucht vallen. Begin juni stapte de PVV uit kabinet Schoof, dat slechts korte tijd aan de macht was.
Door de terugtrekking van PVV-ministers raakte het kabinet direct in een demissionaire status.
Het was een harde klap voor de coalitie en liet zien dat Wilders niet bereid is compromissen te blijven sluiten die volgens hem te ver afstaan van de wensen van zijn achterban.
De breuk gaf de PVV-leider een kans om zichzelf opnieuw te profileren: niet als buitenstaander die genoegen neemt met invloed vanaf de zijlijn, maar als leider die rechtstreeks de koers van het land wil bepalen.
VVD in het nauw
Voor de VVD is de situatie ronduit lastig. De partij van Dilan Yeşilgöz heeft publiekelijk uitgesloten om met Wilders samen te werken. Zij vindt de PVV-leider onbetrouwbaar en zegt dat hij geen regeringspartner kan zijn.
Maar tegelijkertijd beseft de VVD dat de druk op rechts groot is. Veel kiezers willen voorkomen dat een linkse regering onder leiding van Frans Timmermans de macht grijpt.
De dalende populariteit van Yeşilgöz maakt de onderhandelingspositie van de VVD nog ingewikkelder. Waar Mark Rutte jarenlang de rol van spil kon spelen in coalities, lijkt die invloed onder haar leiderschap flink afgenomen.
Minderheidskabinet als optie
In Nederland is een minderheidskabinet zeldzaam, maar niet onmogelijk. In landen als Zweden en Denemarken komt het vaak voor dat regeringen worden gevormd zonder een absolute meerderheid in het parlement, waarbij steun van buitenaf nodig is om wetten aangenomen te krijgen.
Nederland kende dat scenario eerder tijdens Rutte I, waar VVD en CDA regeerden met steun van de PVV. Het verschil is dat Wilders nu duidelijk maakt niet opnieuw diezelfde fout te maken.
Hij wil niet weer de partij zijn die gedoogt zonder daadwerkelijk verantwoordelijkheid te dragen.
Volgens hem moet de PVV nu plaatsnemen aan de onderhandelingstafel als volwaardige partner.
Strategisch voordeel voor Wilders
Het weigeren van een gedoogrol geeft Wilders een sterke onderhandelingspositie. Als grootste partij heeft hij nu de mogelijkheid om andere partijen te dwingen kleur te bekennen.
Voor de VVD wordt de vraag simpel: vasthouden aan de belofte om niet met Wilders in zee te gaan, of kiezen voor pragmatisme en daarmee een rechtse regering mogelijk maken.
Wilders weet bovendien dat de VVD geen belang heeft bij een linkse coalitie. Een samenwerking met GroenLinks-PvdA en Timmermans is voor veel VVD-kiezers onacceptabel. Daarmee heeft Wilders zijn liberale concurrent in een hoek gedrukt.
Het CDA buitenspel
Ook het CDA speelt een rol in deze puzzel, maar eerder als buitenstaander. Lijsttrekker Henri Bontenbal heeft zich fel afgezet tegen samenwerking met de PVV.
Daarmee maakt hij zijn partij vrijwel irrelevant in de formatie van een rechts kabinet.
Het CDA profileert zich steeds meer als een middenpartij die afstand wil houden van extreme posities, maar dat gaat ten koste van haar invloed.
Voor Wilders en andere partijen op rechts is dat geen groot verlies: de zetels van het CDA zijn niet noodzakelijk als de VVD besluit om tóch overstag te gaan.
Ultrarechtse coalitie op de horizon
Een van de mogelijke scenario’s is een coalitie waarin de PVV samenwerkt met partijen als BBB, JA21, SGP en Forum voor Democratie.
Samen komen die partijen in de buurt van zestig zetels. Met steun of gedoogsteun van de VVD kan zo’n kabinet werkelijkheid worden.
Voor Yeşilgöz ligt daar een lastige keuze: meewerken aan een rechts blok of zichzelf buitenspel zetten.
Een dergelijk kabinet zou Wilders enorme invloed geven. Hij zou zijn plannen voor een strenger migratiebeleid kunnen doorvoeren en tegelijkertijd populaire thema’s zoals het behouden van de hypotheekrenteaftrek kunnen verdedigen.
Juist dat laatste is voor veel VVD-kiezers belangrijk en kan de PVV helpen nog meer aanhang binnen te halen.
Verkiezingen op komst
Met nieuwe verkiezingen in oktober in zicht is de positie van Wilders sterker dan ooit. Peilingen laten zien dat de PVV stabiel de grootste partij blijft.
Terwijl links probeert zich te verenigen onder leiding van Frans Timmermans, groeit op rechts de druk om met Wilders samen te werken.
Voor de VVD is de campagne een moment van waarheid. Vasthouden aan de harde lijn tegen Wilders kan betekenen dat de partij wegzakt tot een rol in de marge.
Maar toegeven kan leiden tot interne verdeeldheid en boze kiezers die niet willen dat de partij samenwerkt met de PVV.
Politieke strijd om geloofwaardigheid
Tijdens debatten in de Kamer werd de spanning nog duidelijker. Wilders beschuldigde Timmermans openlijk van hypocrisie en stelde dat zijn woorden en daden haaks op elkaar staan. Timmermans sloeg terug en noemde Wilders’ retoriek gevaarlijk.
Rob Jetten (D66) viel hem bij en waarschuwde dat de toon van Wilders een klimaat schept waarin extremisme kan groeien.
Kamervoorzitter Martin Bosma moest zelfs ingrijpen toen de beschuldigingen over en weer gingen.
Hij vroeg Wilders zijn woorden in te trekken, maar die weigerde. Het incident liet zien hoe hoog de spanning inmiddels is opgelopen in het politieke centrum.
Conclusie: Wilders als spil in de formatie
Met zijn beslissing om de gedoogrol af te wijzen, heeft Wilders zichzelf stevig in het midden van het politieke spel geplaatst.
Zijn boodschap is simpel: de PVV wil regeren, niet gedogen. Dat dwingt andere partijen om zich uit te spreken en keuzes te maken.
De komende maanden zullen uitwijzen hoe ver partijen bereid zijn te gaan. Eén ding is duidelijk: Wilders bepaalt het tempo.
De vraag is niet langer of hij meedoet, maar welke partijen bereid zijn zich aan te sluiten bij zijn plannen.
Wat nu volgt, is een periode van intensieve campagne en onderhandelingen. En ongeacht de uitkomst: de invloed van Wilders op de Nederlandse politiek is groter dan ooit.
