Vroeger was het de normaalste zaak van de wereld om een sigaret op te steken in de trein. In coupés zaten reizigers ontspannen achterovergeleund, genietend van hun sigaret terwijl de trein door het landschap reed. Wie toen regelmatig met de trein reisde, zal zich ongetwijfeld nog herinneren dat bijna elke coupé voorzien was van een klein metalen kastje aan de muur: de asbak.
Dit specifieke voorwerp op de foto is een klassieke trein-asbak die jarenlang te vinden was in Nederlandse treinen en ook in internationale treinen door heel Europa. Tegenwoordig is roken in de trein en op perrons volledig verboden, waardoor deze asbakken verdwenen zijn.
Toch was dit voorwerp ooit onmisbaar voor rokers die onderweg waren. Veel mensen herkennen het niet meer, omdat ze simpelweg niet in de tijd hebben geleefd waarin roken in het openbaar zo normaal was.
De asbakken in de trein: een stukje vergeten geschiedenis
In de tweede helft van de twintigste eeuw was roken in het openbaar geen punt van discussie. In cafés, restaurants en zelfs op de werkvloer was het volledig geaccepteerd om te roken. Dit gold ook voor het openbaar vervoer.
In treinen waren er speciale rookcoupés waar passagiers ongestoord hun sigaret konden opsteken. Om te voorkomen dat de trein vol peuken en as lag, werden asbakken op strategische plekken in de coupé gemonteerd.
De asbakken waren meestal van metaal en hadden een robuust ontwerp dat bestand was tegen intensief gebruik. Vaak waren ze voorzien van een klepje om de rook en geur zoveel mogelijk binnen te houden.
Reizigers konden hun as en sigarettenpeuken hierin kwijt, waarna de bak regelmatig werd geleegd door het schoonmaakpersoneel.
Hoe werkte deze trein-asbak?
Het ontwerp van de trein-asbak was simpel maar doeltreffend. Het kastje was aan de wand bevestigd en had een klep die je naar beneden kon duwen om je sigarettenpeuk erin te gooien.
Sommige modellen hadden een draaimechanisme waardoor de peuken in een afgesloten compartiment vielen. Dit moest voorkomen dat de geur van oude sigaretten zich door de coupé verspreidde.
De metalen constructie maakte de asbak brandveilig en makkelijk schoon te maken. Het was een effectief systeem dat jarenlang dienst deed, tot roken in het openbaar steeds verder werd beperkt en uiteindelijk helemaal verdween.
Waarom verdwenen de trein-asbakken?
De afschaffing van de asbakken ging hand in hand met de veranderingen in wetgeving en de maatschappelijke houding tegenover roken. De treinmaatschappijen en de overheid voerden stap voor stap regels in die ervoor zorgden dat roken steeds minder toegestaan werd in het openbaar vervoer.
- 1999: Invoering van rookvrije zones in treinen
In dit jaar werd roken in de meeste coupés verboden. Alleen in speciale rookcoupés was het nog toegestaan om te roken. De asbakken bleven nog hangen, maar werden al minder gebruikt. - 2004: Volledig rookverbod in Nederlandse treinen
Vanaf dit jaar waren alle NS-treinen volledig rookvrij. Dit betekende het definitieve einde van de rookcoupés en daarmee ook van de asbakken. Sommige bleven nog een tijdje hangen, maar werden niet meer gebruikt. - 2014: Rookverbod op perrons
Niet alleen in treinen, maar ook op perrons werden rookzones steeds meer beperkt. Rookpalen verdwenen langzaam maar zeker, en roken werd alleen nog in bepaalde zones toegestaan. - 2020: Totale ban op roken op stations en perrons
Sinds 2020 mag er nergens meer op NS-stations worden gerookt. Zelfs de laatste rookpalen en rookruimtes zijn weggehaald. Hiermee werd definitief een einde gemaakt aan roken in en rondom de trein.
Kun je deze asbakken nog ergens vinden?
Hoewel deze trein-asbakken inmiddels niet meer in gebruik zijn, betekent dat niet dat ze compleet verdwenen zijn. Er zijn nog een paar plekken waar je ze tegen kunt komen.
- Oude treinen en spoorwegmusea
Sommige historische treinen in het Spoorwegmuseum in Utrecht hebben nog originele interieurs, inclusief de oude metalen asbakken. Bezoekers kunnen zo een glimp opvangen van hoe het treinreizen er vroeger uitzag. - Tweedehands en antiekmarkten
Voor liefhebbers van spoorweggeschiedenis en verzamelaars van treinmemorabilia duiken deze asbakken soms op op veilingsites zoals Marktplaats en eBay. Oude treinonderdelen zijn gewild bij verzamelaars en worden soms voor hoge bedragen verkocht. - Buitenlandse treinen
In sommige landen, vooral in Oost-Europa, rijden nog oude treinen rond waarin roken soms nog wordt toegestaan. Hier kun je nog weleens een originele trein-asbak aantreffen, al wordt hij vaak niet meer actief gebruikt.
Een stukje nostalgie in het moderne treinvervoer
Voor wie de tijd nog heeft meegemaakt waarin je ongestoord kon roken in de trein, roept deze asbak vast herinneringen op. Het was een ander tijdperk, waarin sigaretten en openbaar vervoer moeiteloos samengingen. Tegenwoordig is de trein een rookvrije zone en zijn deze metalen asbakken overbodig geworden.
Toch blijft dit een fascinerend stukje spoorweggeschiedenis. Het herinnert ons aan hoe snel dingen kunnen veranderen en hoe onze gewoontes en opvattingen door de jaren heen evolueren.
Waar roken vroeger de norm was, is het nu bijna ondenkbaar om een sigaret op te steken in de trein.
Heb jij nog herinneringen aan deze asbakken? Laat het weten en deel je ervaring!
