De activisten van Extinction Rebellion (XR) zijn opnieuw in opspraak gekomen. Ditmaal vanwege een actie in de Zara-winkel aan Plein 1944 in het centrum van Nijmegen. Ondanks dat de burgemeester vooraf een protestverbod had ingesteld, druppelden enkele activisten boterzuur op hun kleding in de winkel. Volgens XR wilden ze daarmee aandacht vragen voor de misstanden binnen de mode-industrie. De politie heeft drie actievoerders aangehouden.
Protestverbod werd genegeerd
XR had vooraf bij de gemeente Nijmegen toestemming gevraagd om te demonstreren, maar kreeg nul op het rekest. De burgemeester verbood het protest, met name vanwege het voornemen om boterzuur te gebruiken.
Deze chemische stof staat bekend om zijn doordringende, misselijkmakende geur en kan bij onjuist gebruik voor overlast zorgen. Toch besloot XR het protest door te zetten.
Volgens een woordvoerder van de politie liep een kleine groep winkelende mensen last op van rode ogen. Gelukkig was medische hulp niet nodig, maar het incident zorgde wel voor onrust in de winkel.
Beveiligers en agenten verwijderden de eerste actievoerders rond 14.30 uur uit de winkel. Drie personen werden aangehouden.
Geen grap, maar een bewuste boodschap
Wat de zaak extra bijzonder maakt, is dat XR eerder had aangekondigd op 1 april een landelijke actie te willen uitvoeren in 29 verschillende gemeenten. Die mededeling bleek achteraf een 1 aprilgrap, bedoeld om alle gemeenten tegelijkertijd op scherp te zetten.
De echte actie vond uiteindelijk plaats in Nijmegen. Volgens XR was het gebruik van boterzuur geen onschuldige stunt, maar een bewuste keuze om aandacht te vestigen op de ‘stinkende praktijken’ van fast fashion.
De woordvoerder van XR, met de schuilnaam ‘Puk’, verklaarde: “Het ruikt als Parmezaanse kaas, maar dan 100 keer sterker. En precies dat is de boodschap: dit zaakje stinkt – net als de praktijken van Zara.”
De activisten zouden boterzuur op hun kleding hebben gedruppeld om de geur van commerciële parfums en marketing te doorbreken met wat zij noemen ‘de ware geur van de mode-industrie’.
Kritiek op Zara en de mode-industrie
De actie is niet zomaar uit de lucht gegrepen. XR bekritiseert al langer de mode-industrie, en Zara in het bijzonder.
Volgens de beweging is de kledingbranche verantwoordelijk voor 8 procent van de wereldwijde CO₂-uitstoot. Daarnaast zouden er binnen de productie- en verkoopketens sprake zijn van mensenrechtenschendingen.
De aantijgingen zijn niet mals. XR stelt dat Zara zich schuldig maakt aan onderbetaling, uitbuiting van jongeren, seksisme, het tegengaan van vakbondsvorming en zelfs kinder- en slavenarbeid.
Ook in de winkels zelf zouden medewerkers structureel worden onderbetaald en kwetsbare groepen worden uitgebuit.
Door de actie met boterzuur willen de demonstranten niet alleen opvallen, maar vooral de consument aan het denken zetten. “Je ruikt het meteen. Het is penetrant, onprettig, en het blijft hangen.
Dat is precies wat we willen: aandacht vasthouden. Mensen moeten zich afvragen waarom we dit doen, in plaats van meteen boos te worden,” aldus XR.
Veel reacties, verdeeldheid groeit
Zoals bij eerdere acties van XR het geval was, zijn de reacties verdeeld. Voorstanders van de beweging prijzen de creativiteit en het doorzettingsvermogen van de activisten, die ondanks tegenwerking blijven strijden voor het klimaat en mensenrechten.
Zij zien het als noodzakelijk om op te blijven vallen in een wereld die volgens hen blind is voor de gevolgen van massaconsumptie en uitbuiting.
Tegenstanders noemen de actie onsmakelijk, over de grens en onwenselijk. Vooral het gebruik van boterzuur stuit op veel kritiek.
Hoewel het geen levensgevaarlijke stof is, zorgt de geur voor overlast en ongemak – iets waar onschuldige winkelende mensen nu de dupe van zijn.
Ook op sociale media leidt de actie tot verhitte discussies. Waar de ene helft het ziet als een krachtig signaal, vindt de andere helft het ronduit belachelijk dat een winkel vol klanten wordt geconfronteerd met een stinkend goedje.
“Dit helpt de zaak echt niet vooruit, mensen gaan XR hierdoor alleen maar haten,” luidt een veelgehoorde kritiek.
Juridische gevolgen op komst?
De actie in Nijmegen is inmiddels onderwerp van gesprek binnen de lokale politiek. De gemeente had expliciet aangegeven dat het verspreiden van boterzuur verboden was.
De actievoerders lijken zich daar weinig van aan te trekken. Het is dan ook de vraag of er vervolgstappen komen vanuit het Openbaar Ministerie.
Volgens een woordvoerder van de politie worden de drie aangehouden personen verdacht van het overtreden van de huisregels en mogelijk het veroorzaken van gevaar of overlast in de openbare ruimte.
Het verspreiden van geurstoffen zoals boterzuur in publieke ruimtes kan strafbaar zijn, zeker wanneer dit zonder toestemming van de gemeente gebeurt.
XR heeft aangekondigd dat ze de opgelegde beperkingen juridisch willen aanvechten. Volgens hen is het recht op demonstratie zwaarder dan het verbod op het verspreiden van geurstoffen.
Jurist Willem Jebbink, die vaker optreedt namens de beweging, zou zich over de zaak buigen.
Actie of overlast: waar ligt de grens?
De actie roept vragen op over de grenzen van demonstreren. Heeft een protest pas waarde als het ontregelt, of gaat dit te ver? XR lijkt daar geen twijfel over te hebben.
Voor hen is elke vorm van overlast gerechtvaardigd, zolang het bijdraagt aan bewustwording.
Maar daar denken veel anderen anders over. Steeds vaker komt de vraag op tafel of XR zich met dit soort acties niet juist van hun achterban vervreemdt.
Het valt moeilijk te verdedigen dat winkeliers, klanten en winkelmedewerkers het slachtoffer moeten worden van een boodschap die gericht is op de politiek en het bedrijfsleven.
Toch is de beweging voorlopig niet van plan om het rustiger aan te doen. XR zegt in een reactie dat de actie in Nijmegen “pas het begin” is van een reeks protesten tegen fast fashion-ketens. “We blijven stinken tot de rotzooi stopt,” klinkt het strijdvaardig.
Of de boodschap aankomt – of juist averechts werkt – zal de komende tijd moeten blijken. Eén ding is duidelijk: de geur van deze actie zal nog wel even blijven hangen.
